Esej III – Galapagos

Wyspy Galapagos – arena konfliktów w równikowym raju

Archipelag Galapagos, składający się z 19 wysp i mniejszych grup skał na Oceanie Spokojnym, wyróżnia przyrodnicza unikatowość. Obszar, nazywany Wyspami Żółwimi, Kolumba lub Galapagos, politycznie przynależy do Ekwadoru. Atlas de Galapagos (2018) podaje, że w tym równikowym raju około 80% ptaków oraz 97% gadów i ssaków lądowych to endemity, czyli organizmy występujące w środowisku przyrodniczym tylko tam. Na Galapagos żyją m.in. żółwie słoniowe, legwany morskie i lądowe, pingwiny równikowe.

 

Potrzeby środowiska naturalnego, ludności lokalnej i przyjezdnych często są rozbieżne, tym samym wyspy Galapagos to arena konfliktów w równikowym raju. Czy zrównoważony rozwój może przeciwdziałać podziałom i służyć wypracowaniu kompromisu?

Presja demograficzna

Presja demograficzna wyrażająca się w krótkoterminowych pobytach naukowych czy też typowo turystycznych, jak i przyjazdach tam w celu zamieszkania to arena konfliktów. Już od czasów odkrycia Galapagos w 1535 roku rosnąca presja demograficzna odzwierciedla coraz większe zainteresowanie wyspami.

Wyspy, usytuowane około 1000 km na zachód od wybrzeża Ameryki Południowej, przez kilka wieków w większym stopniu niż miejsce stałego zamieszkania, były atrakcyjne jako punkt postojowy w trakcie wypraw. Sporadycznie przypływali tam żeglarze, piraci oraz wielorybnicy. Czy ze względu na krótko trwające pobyty, były one neutralne dla tamtejszej przyrody? Niestety, zachowane raporty jednoznacznie świadczą o ich destrukcyjnym oddziaływaniu. Przypływający uzupełniali prowiant zabierając na pokład m.in. żółwie stanowiące cenne pożywienie. Równocześnie ze statków na ląd przedostawały się szkodniki, np. szczury zaburzające równowagę biologiczną wysp. Zawleczone gatunki przyczyniały się do wymarcia przedstawicieli miejscowej fauny i w konsekwencji, zmniejszenia bioróżnorodności.

Dopiero w XX wieku, wraz z rozwojem transportu lotniczego, Wyspy Żółwie masowo zaczęły przyciągać zainteresowanych. Z badań naukowych (2020) wynika, że presja demograficzna postępuje. W 1950 roku na Galapagos żyło zaledwie 1 346 osób, natomiast w 1990 roku już prawie 10 tysięcy (9 785). W latach 90. XX wieku liczba ludności archipelagu wzrastała o około 6% rocznie, podczas gdy w kontynentalnej części Ekwadoru, zaledwie o 2%. W 2015 roku na Wyspach Żółwich żyło 25 244 osób, a w 2020 roku już 27 100. Galapagos cieszy się renomą miejsca atrakcyjnego do życia, zwłaszcza ze względu na liczne miejsca pracy w turystyce.

Zrównoważone społeczeństwo

Odpowiedzią na postępującą presję demograficzną i zagrożenie unikatowości przyrodniczej wysp jest wypracowanie na arenie konfliktów zasad równowagi różnych grup interesów. To właśnie zrównoważone społeczeństwo jest gwarancją zachowania dobrostanu mieszkańców w tym równikowym raju przy nadrzędnym traktowaniu ochrony przyrody.

Zaledwie 15% ludności pracuje w rolnictwie uprawiając warzywa i owoce (głównie banany) oraz hodując bydło. Przed poszerzeniem strefy ochrony i utworzeniem w 1998 roku Rezerwatu Morskiego Galapagos, ważną aktywnością miejscowych było rybołówstwo. Szczególną rolę odegrał boom na połowy strzykw, wykorzystywanych w chińskiej medycynie i kuchniach azjatyckich. Po utworzeniu rezerwatu ustalono limity połowów, a prawo do nich otrzymali wyłącznie lokalni rybacy. Niestety popyt na ryby i owoce morza skutkuje wzrostem nielegalnych praktyk (Dudek i Wites, 2015).

Społeczeństwo Galapagos pracuje w turystyce, generującej sześćdziesięcioprocentowe dochody (2019). Galapagueños obsługują przyjezdnych w hotelach, restauracjach, w sklepach z pamiątkami oraz pracując jako przewodnicy w centrach nurkowych i agencjach turystycznych.

Odpowiedzialna turystyka

Odpowiedzialna turystyka polega na możliwie najmniejszej ingerencji w obszary odwiedzane. Jak zrównoważyć zwiększenie dochodów z zachowaniem unikatowości równikowego raju Galapagos? Czy odpowiedzialna turystyka jest kluczem do pogodzenia interesów człowieka i przyrody?

Szkoła Edukacji Uniwersytetu Stanforda w Stanach Zjednoczonych opracowała kanon odpowiedzialnego zachowania na etapie przygotowania, realizacji, jak i powrotu z Wysp Żółwich. Propozycje te, skierowano nie tylko do planujących wyjazd na Galapagos, ale do wszystkich chcących przestrzegać zasad odpowiedzialnego podróżowania. Mimo zwiększającej się mobilności, wielu z nas niestety o tym zapomina. Przeglądając prezentację, zastanów się na ile sugerowane zachowania odnoszące się do pobytu na Wyspach Żółwich pasują do znanych Ci miejsc turystycznych.

Oprócz wydatków związanych z transportem, noclegiem czy wyżywieniem każdy przyjeżdżający na Galapagos zobligowany jest dokonać opłat administracyjnych. W 2020 roku były to dwie kwoty o łącznej wartości 110 USD. Chcąc dotrzeć na wyspę Isabela obowiązywały dodatkowe opłaty. W rzeczywistości przedcovidowej, brano pod uwagę nawet dwukrotne podniesienie opłat wjazdowych, co miało zapewnić korzyści budżetowe i ograniczyć ruch turystyczny. Czy faktycznie skutecznym rozwiązaniem regulującym liczbę przyjeżdżających jest wysokość kwoty wjazdowej? Machu Picchcu w Peru nie potwierdza zależności między wzrostem cen biletów a spadkiem liczby odwiedzających.

Edukacja a zrównoważony rozwój

Edukacja i zrównoważony rozwój oddziałują na siebie. To edukacja decyduje jak zrównoważony rozwój jest postrzegany i wdrażany, a od stopnia zrównoważenia rozwoju zależy jakość edukacji. O unikatowości przyrody Galapagos oraz zagrożeniach wynikających z postępującej presji demograficznej i chęci zwielokrotnienia zysków z obsługi ruchu turystycznego należy edukować.

Ocena globalnych akcji służących ochronie Wysp Żółwich jest pozytywna. Niestety lokalny system edukacji, ważny element propagowania idei zrównoważonego rozwoju, nie wykreował wśród miejscowych umiejętności bycia liderami. To edukacja kształtuje społeczeństwo obywatelskie zaangażowane w ochronę przyrody i sugeruje rozwiązania dotyczące rozwoju gospodarczego zapewniającego dobrostan.

Szkoła Tomás de Berlanga na Galapagos, oferująca dwujęzyczną edukację opartą na krytycznym myśleniu realizuje projekty nadzorowane przez fundację Scalesia. Jej nazwa pochodzi od endemicznych krzewów i drzew z rodziny astrowatych, nazywanych „ziębami Darwina świata roślin”. Fundacja edukuje, podkreślając że mieszkanie na obszarze światowego dziedzictwa przyrodniczego zobowiązuje do stosowania zasad zrównoważonego rozwoju. Wprowadzono zmiany w programie nauczania, rozwoju zawodowym i rekrutacji nauczycieli oraz administracji szkoły, rozwinięto także program stypendialny. Ponad 60% uczniów otrzymuje środki na naukę, dzięki czemu niezależnie od zamożności, edukacja dostępna jest dla wszystkich.

COVID-19 a zrównoważony rozwój

Presja demograficzna, jeszcze przed wybuchem COVID-19, odzwierciedlała popularność wysp jako miejsca do życia wśród Ekwadorczyków. Prowadzone działania służyły ograniczeniu napływu ludności z kontynentu. Problem stanowili nielegalnie przebywający, nieposiadający uregulowanego statusu mieszkańca lub rezydenta.

Paulo Proano, ekwadorski minister środowiska i zasobów wodnych skomentował badania pracowników parku narodowego i wolontariuszy Fundacji Karola Darwina, przeprowadzone we wrześniu 2020 roku. Spis zwierząt odzwierciedla dobry stan zdrowia ptaków na archipelagu. Populacja pingwinów równikowych na Galapagos wzrosła z 1451 w 2019 roku do 1940 osobników w 2020 roku. W oświadczeniu parku narodowego czytamy, że liczba pingwinów jest najwyższa od 2006 roku. Podobnie kształtują się wyniki dotyczące kormoranów, endemicznych nielotów posiadających umiejętności nurkowania. Przeprowadzony spis wykazał wzrost ich liczebności z 1914 w 2019 roku do 2220 osobników w 2020 roku.

Nie można jednoznacznie stwierdzić, że wzrost populacji ptaków spowodowany jest wyłącznie pandemią, która ograniczyła przyjazdy na Galapagos. Mimo, że park narodowy, formalnie zamknięty w marcu 2020 roku został ponownie otwarty 1 lipca 2020 roku, to ruch turystyczny jest zdecydowanie niższy. Uczestnicy badań podkreślają, że także aktywność zjawiska klimatycznego La Nina, pomaga w zapewnieniu większej ilości pożywienia dla ptaków, tym samym przyczynia się do wzrostu ich populacji. Niewątpliwie jednak pandemia COVID-19 ograniczyła zakłócenia siedlisk lęgowych.

Międzynarodowe działania pomocowe koncentrują się na perspektywie długoterminowej. Tymczasem nie są zaspokajane bezpośrednie potrzeby mieszkańców. W szczególności edukacja – klucz do rozwoju młodych ambasadorów na rzecz ochrony Wysp Żółwich – jest poważnie zagrożona. Wielu rodziców dzieci ze szkoły Tomás de Berlanga do rozpoczęcia pandemii COVID-19 pracowało w turystyce – jako przyrodnicy, pracownicy statków, kierowcy – i opłacało czesne. Coraz częściej ich na to nie stać. Należy równocześnie pamiętać, że utrata lub ograniczenie przez ludzi środków do życia wiedzie nie tylko do spadku poziomu życia, ale też do mniej zrównoważonego korzystania z zasobów środowiska. Gdyby szkoła zamknęła swoje podwoje, oznaczałoby to koniec jej trzydziestoletniej aktywności.

Fundacja Scalesia pracuje nad nowymi modelami finansowania, doraźnie organizując pomoc. Otrzymywane ze świata koło ratunkowe służy zakupom książek, sprzętu laboratoryjnego czy oprogramowania komputerowego. Sponsorzy regularnie otrzymują raporty postępów obdarowanych oraz mogą spotkać wspieranego ucznia, kiedy przyjadą na Galapagos. Możliwa jest też symboliczna adopcja endemicznego kaktusa, którego będzie można zasadzić, jeśli kiedyś dotrzemy na wyspy. Wysiłki te służą zapewnieniu ciągłości edukacji nowych pokoleń Galapagueños. Ich zatrzymanie na wyspach ma kluczowe znaczenie dla zrównoważonej przyszłości archipelagu.

Wykorzystajmy dobrze mądrość wynikającą z obserwacji przyrody i jej reakcji na zmniejszony czasowo ruch turystyczny. Badania prowadzone na Galapagos podczas przymusowej izolacji wysp z powodu ogólnoświatowej pandemii COVID-19 dają wiele przesłanek do racjonalnych decyzji na arenie konfliktów w tym równikowym raju. Oby doświadczenia płynące z pandemii pozwoliły racjonalnie kształtować zrównoważony rozwój wysp w przyszłości. Bez względu na zrealizowany scenariusz, oby przyrodnicza unikatowość obszaru została zachowana.

GEODESOLA

Działania są częścią projektu GEODESOLA dofinansowanego ze środków Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (NAWA) z programu „Promocja Zagraniczna”

Autor

Tomasz Wites – geograf, doktor habilitowany, kierownik Katedry Geografii Regionalnej i Politycznej na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. Wiceprzewodniczący Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Miłośnik podróży dalekich i bliskich.

Materiały zawarte w eseju pochodzą m.in. ze studiów terenowych przeprowadzonych na Galapagos we wrześniu 2014 roku, zrealizowanych w ramach umowy (BI/151/08), zawartej w Puerto Ayora w 2008 roku przez dyrektora Parku Narodowego Wysp Galapagos Sixto Naranjo i Rektor Uniwersytetu Warszawskiego profesor Katarzynę Chałasińską-Macukow.

Bibliografia: Dudek, A., Wites, T. (2015). Uwarunkowania rozwoju turystyki na obszarach niezurbanizowanych Wysp Galapagos. Biuletyn KPZK PAN, 256, 93-111.