Historia

Łódzka geografia w okresie międzywojennym

W toku stuletniej historii zrzeszania się polskich geografów, łódzki ośrodek geograficzny odegrał (obok lwowskiego, warszawskiego i krakowskiego) znaczącą rolę. Proces organizowania się łódzkich geografów zapoczątkował przeprowadzony w dniach 4–5 czerwca 1922 r. w Łodzi I Ogólnopolski Zjazd Nauczycieli Geografii. Na forum tego zjazdu zapadła decyzja o utworzeniu Zrzeszenia Polskich Nauczycieli Geografii (ZPNG), jako autonomicznej sekcji w ramach, bardzo wówczas prężnego, Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych (TNSW). Jednym z inspiratorów tych działań był Oddział Łódzki TNSW, istniejący od 1921 r., którego działacze wraz z geografami oddziałów warszawskiego i krakowskiego zorganizowali w krótkim czasie dwa kolejne zjazdy nauczycieli geografii. Pierwszy z nich w kwietniu 1922 r. w Krakowie miał charakter techniczny i poświęcono go wyłącznie problematyce nazewnictwa geograficznego i regionalizacji Polski. Dopiero zorganizowane po dwóch miesiącach, wspomniane czerwcowe spotkanie w Łodzi miało już charakter oficjalnego I Zjazdu Nauczycieli Geografii.

Sekcja Geograficzna Oddziału TNSW w Łodzi powstała zapewne na jesieni 1921 r. z inicjatywy Juliusza Jurczyńskiego. Za pomysłodawcę nowej organizacji uchodzi Stanisław Pawłowski. Organem ZPNG było założone i redagowane przez J. Jurczyńskiego „Czasopismo Geograficzne”, a siedzibą zarządu do 1926 r. pozostawała Łódź, Jak pisze Jan Dylik (1973, s. 449), „Jurczyński uczynił na cztery lata Łódź stolicą życia organizacyjnego nau-czycieli geografii w Polsce„. Sekcja łódzka ZPNG jako pierwsza w Polsce zapoczątkowała działalność naukowo-badawczą (np. praca Z. Nowińskiej o spławie drzewa Wisłą w XVI w.).

Początki Oddziału Łódzkiego PTG

Dzieje struktur Polskiego Towarzystwa Geograficznego w Łodzi rozpoczynają się 2 grudnia 1928 r., kiedy z inicjatywy nauczycielki szkół śred-nich Stefanii Konic odbyło się zebranie organizacyjne łódzkich geografów, w którym udział wzięło 20 osób. O celach PTG i założeniach jego statutu poinformował zebranych E. Kossman, a S. Konicówna zaproponowała plan pracy oddziału. W planie tym założono trzy nurty aktywności: popularyzatorski, dydaktyczny i naukowy. Apelowała o szybkie opracowanie monografii województwa łódzkiego oraz rozwój badań regionalnych. Zarząd Główny PTG uchwałą z dnia 7 grudnia 1928 r. zatwierdził powstanie Oddziału Łódzkiego. A zatem Oddział Łódzki PTG był drugim w kraju, pośród oddziałów regionalnych Towarzystwa, ustępując tylko Oddziałowi Krakowskiemu, jako że Oddział Warszawski powstał formalnie dopiero sześć lat później (jego Zarząd wyodrębnił się wówczas z Zarządu PTG).

Uroczyste Zebranie Inauguracyjne Oddziału Łódzkiego PTG odbyło się 16 grudnia 1928 r. z udziałem aż 120 osób. Przewodniczący Zarządu Głównego Władysław książę Massalski wygłosił odczyt nt. Rola geografii w czasach obecnych, a Jerzy Loth mówił o Wyprawach Amundsena. Drugi z tych referatów został potem opublikowany w „Kurierze Łódzkim”.

Działalność Oddziału Łódzkiego PTG trwała jedynie sześć lat. Brak oparcia w geograficznym ośrodku naukowym (w międzywojennej Łodzi nie było szkół akademickich) oraz odpływ członków do prężniejszego lokalnego Oddziału ZPNG spowodował, że wraz z wyodrębnieniem się Oddziału Warszawskiego, przejął on także członków Oddziału Łódzkiego, który w tej sytuacji został w 1934 r. rozwiązany.

Reaktywacja Oddziału Łódzkiego PTG po II wojnie światowej

Reaktywacja działalności Oddziału Łódzkiego PTG nastąpiła wiosną 1946 r., początkowo wyłącznie w oparciu o pracowników Katedry Geografii UŁ, skupionych wokół osoby Jana Dylika. Na Walnym Zebraniu 18 maja 1946 r. ukonstytuował się Zarząd pod kierownictwem J. Dylika. Zastępcami przewodniczącego wybrano J. Jurczyńskiego i Stanisława Gorzuchowskego, sekretarzem Annę Dylikową, skarbnikiem Cecylię Radłowską, a członkiem Zarządu Jana Jaczynowskiego.

Wkrótce działalność oddziału przyciągnęła także grono nauczycieli geografii, i w 1949 r. liczba członków osiągnęła 165 osób. W latach 60. XX w. podwoiła się, osiągając apogeum (354 osoby) na początku lat 70. XX w.

Systematyczny wzrost liczby członków Oddziału Łódzkiego PTG pozwolił na jego decentralizację poprzez powołanie kół terenowych w innych ośrodkach miejskich województwa łódzkiego. Pierwsze koło powstało już w 1949 r. w Radomsku, lecz przetrwało jedynie do 1951 r. W okresie odrodzenia PTG w latach 60. XX w. w składzie oddziału powołano kilka kolejnych kół terenowych. W 1965 r. powołano Koło w Piotrkowie Trybunalskim, a w 1966 r. Koła w Kutnie i w Skierniewicach, później także w Łęczycy, Łowiczu, Bełchatowie i Zduńskiej Woli. Jednak w 1979 r. z uwagi na słabą aktywność zawieszono działalność tych kół (poza reaktywowanym Kołem Radomszczańskim rozwiązanym w 1980). W drugiej dekadzie XXI w. pojawiła się lekka tendencja wzrostu liczby członków oddziału, głównie za sprawą włączania się do jego prac studentów i doktorantów.

Oddział Łódzki PTG dzisiaj

Oddział Łódzki PTG ma charakter scentralizowany, nie posiada kół terenowych a względnie nową jakością jest, funkcjonujące od 2000 r. jako sekcja oddziału, Koło Naukowe Młodych Geografów Uniwersytetu Łódzkiego „Geoholicy”. W pierwszej dekadzie XXI w. liczebność oddziału oscylowała w granicach 50 osób, obecnie przekracza 60 członków.

Znaczący udział łódzkich geografów we władzach PTG (od 2020 roku sekretarzem PTG jest Tomasz Napierała) i jego licznych komisji i oddziałów tematycznych dobrze rokuje dla kwestii organizacji przez oddział konferencji, seminariów i terenowych warsztatów geograficznych. Oddział Łódzki włączył się w obchody jubileuszu 100-lecia PTG na wielu płaszczyznach, poprzez organizację konferencji tematycznie związanych ze stuleciem odrodzenia Polski i polskiej geografii, a także poprzez działalność wydawniczą. Członkowie Oddziału Łódzkiego PTG wpisali się także w akcję 100-lecie PTG w 100 krajach,

Bibliografia

• Musiaka Ł. (2020), Aktywność Oddziału Łódzkiego w roku Jubileuszu 100-lecia Polskiego Towarzystwa Geograficznego, [w:] Jackowski A., Wites T., (red.), Księga Wielkiego Jubileuszu. Polskie Towarzystwo Geograficzne 1918-2018, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Polskie Towarzystwo Geograficzne, Kraków, s. 183-192.
• Sobczyński M. (2008), Oddział Łódzki Polskiego Towarzystwa Geograficznego, „Czasopismo Geograficzne”, T.79, z. 1–2, s. 122–128.
• Sobczyński M. (2018), Oddział Łódzki Polskiego Towarzystwa Geograficznego, [w:] Sobczyński M. (red.), Polskie Towarzystwo Geograficzne w setną rocznicę działalności. Historia oddziałów terenowych i tematycznych Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Wydział Nauk Geograficznych UŁ, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych UŁ, Polskie Towarzystwo Geograficzne, Łódź, T. 2, s. 41-102.