Warsztaty Geograficzne PTG w Armenii i Gruzji – Sprawozdanie

Piotr Migoń

W dniach 29 czerwca – 16 lipca 2023 roku odbyły się w Armenii i Gruzji Warsztaty Geograficzne PTG zorganizowane po raz czwarty przez Oddział Poznański Polskiego Towarzystwa Geograficznego, a dokładniej – przez jego przewodniczącego dr. Cezarego Mądrego. Wzięło w nich udział 16 osób reprezentujących różne miasta, szkoły i ośrodki akademickie w Polsce. Oprócz ośrodka poznańskiego reprezentowane były Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Śląski, Uniwersytet Wrocławski i Uniwersytet WSB Merito we Wrocławiu. Warsztaty Geograficzne PTG były terenową częścią Kongresu Geografii Polskiej.

Program Warsztatów był bardzo bogaty i bardzo wszechstronny, obejmując zagadnienia od budowy geologicznej przez rzeźbę terenu, krajobraz, historię państw kaukaskich, zróżnicowanie etniczne, religijne i społeczne, współczesne procesy demograficzne, transformację przestrzeni po niezwykle palącą problematykę geopolityczną i złożone relacje między Armenią, Gruzję i ich sąsiadami, często wrogie, zarówno w przeszłości, jak i obecnie. Swoistym post scriptum do sytuacji, w której odbywały się Warsztaty Geograficzne PTG, był ponowny wybuch walk o Górski Karabach i odzyskanie kontroli przez Azerbejdżan nad tym obszarem we wrześniu 2023 r.

Armenia

Warsztaty Geograficzne PTG składały się z dwóch części. Pierwsza – krótsza – odbyła się w Armenii i trwała cztery dni. W programie był Erywań z jego najważniejszymi obiektami, w tym socrealistycznym centrum miasta, pomnikiem ludobójstwa Ormian i wytwórnią brandy (koniaków). Stale towarzyszył nam widok na położony na terenie Turcji masyw Araratu, widoczny między innymi z tarasu na 15. piętrze hotelu, gdzie spożywaliśmy śniadania. Trasy jednodniowych wyjazdów z Erywania wiodły do zabytkowych klasztorów Geghard (obiekt Światowego Dziedzictwa), Khor Virat, Norawank i Tatev. Do tego ostatniego dostaliśmy się kolejką linową o długości 5,7 km, przerzuconą nad głęboką doliną rzeczną. Kolejne klasztory (Sewański, Hachpat) obejrzeliśmy ostatniego dnia w Armenii, podczas podróży do Gruzji.

Osobliwym miejscem był Noraduz nad jeziorem Sewan, gdzie na miejscowym cmentarzu znajduje się największe nagromadzenie stel nagrobnych, czyli tzw. chaczkarów, a w Garni mogliśmy zobaczyć jedyny obiekt z czasów hellenistycznych – świątynię Heliosa z I w. n.e. Przyrodniczą atrakcją numer 1 był wycięty w bazaltowej pokrywie lawowej jar koło Garni, z wybitnie regularnymi słupami powstałymi w trakcie stygnięcia lawy, przyrównywanymi do gigantycznych kamiennych organów.

Gruzja

Warsztaty Geograficzne PTG odbywały się również w sąsiedniej Gruzji. Znacznie dłuższy pobyt w tym kraju (12 dni) dał sposobność nie tylko do zobaczenia zróżnicowanej przyrody i krajobrazu, ale także przejechania praktycznie całego państwa ze wschodu na zachód, od Parku Narodowego Vashlovani przy granicy z Azerbejdżanem po wybrzeże Morza Czarnego koło Batumi. Z oczywistych względów nie było możliwe zobaczenie zaanektowanej przez Rosję i funkcjonującej jako para-państwo Abchazji. Temat para-państw pojawiał się zresztą wielokrotnie podczas omawiania najnowszej historii Kaukazu.

W bogatym programie części gruzińskiej Warsztatów znalazły się między takie wyjątkowe miejsca jak urokliwe miasteczko Signaghi, katedra Alaverdi i winiarnia w Kvareli – wszystkie w regionie Kachetii, dawna stolica Gruzji w Mcchecie z katedrą Sweti Cchoweli, wykute w skałach podziemne miasta Uplisciche (kwitnące od VI w. p.n.e. do II w. n.e.) i Vardzia (założona w XII w.) oraz położona w głębi Kaukazu Swanetia, z doskonale zachowanymi obronnymi wieżami mieszkalnymi w Mestii i Uszguli (te znajdujące się drugiej z wymienionych miejscowości są również obiektem Światowego Dziedzictwa). Przyrodniczą atrakcją numer 1 było podejście do czoła lodowca Shkhara i możliwość przyjrzenia się bliska wypływowi rzeki lodowcowej i tworzącym się morenom.

Dwa dni spędzone nad Morzem Czarnym były nie tylko okazją do regeneracji sił po długich przejazdów, ale także geograficznej refleksji nad kierunkami rozwoju turystyki i zagospodarowania przestrzeni nadmorskiej. Żywo rozwijające się Batumi mogliśmy skonfrontować z nieudanymi inwestycjami w Anaklii. Końcowym akordem Warsztatów był dwudniowy pobyt w Tbilisi, kiedy pojawiła się też okazja do samodzielnych eksploracji centrum miasta i okolicznych wzniesień, z monumentalną nową katedrą Sameba jako krajobrazową dominantą miasta. Ważnym elementem poznawania kultury były posiłki, w trakcie których kuchnia ormiańska i gruzińska odsłaniały swoje tajemnice (np. wybitne ryby w Batumi lub kotlety po Megrelsku w Zugdidi), a do regionalnej tradycji nawiązywały rozbudowane toasty, w szczególności w wykonaniu głównego organizatora.

Warsztaty geograficzne PTG – w stronę jedności geografii

Naukowy charakter warsztatów był podkreślony codziennymi wieczornymi lub porannymi wykładami, a także bieżącymi dyskusjami toczonymi w terenie lub busie, dotyczącymi problemów regionu kaukaskiego i państw w nim się znajdujących. Zagadnienia fizycznogeograficzne, w tym geologiczno-geomorfologiczne, były uzupełniane komentarzami na temat ewolucji krajobrazu, osadnictwa, geopolityki, rozwoju miast, geografii kultury i religii.

W zgodnej opinii uczestników Warsztaty Geograficzne PTG były w stu procentach udane. Były przykładem kompleksowego geograficznego podejścia – bardzo potrzebnego w epoce rosnącej specjalizacji i postępującej dezintegracji geografii. Konieczne jest wreszcie podkreślenie, że sukces Warsztatów był wielką zasługą ich organizatora, który przygotował i perfekcyjnie zrealizował ich niewiarygodnie atrakcyjny program.

Warsztaty Geograficzne PTG – Fotorelacja