Geografów nie trzeba przekonywać o roli dawnych map. Nie tylko geografów – wiele osób mapy dawne zwyczajnie lubi, czerpiąc przyjemność z kontaktu z ich nieco pokrytą kurzem czasu grafiką, ale także przenosząc się dzięki nim do przeszłości miejsca, które znają z teraźniejszości.
Dawne mapy w badaniach geograficznych
Fachowiec, uzbrojony w wiedzę i narzędzia, potrafi z mapy dawnej odczytać wiele. Badania tego typu mają długą tradycję, choć przez lata zmieniały się zainteresowania badaczy. Zakres analiz wynika również ze specjalności zainteresowanego. Kartografów interesuje kartometryczność i rozwiązania redakcyjne, geografów – zmiany środowiska naturalnego, historyków – zmiany elementów antropogenicznych, historyków sztuki – materiał i osadzenie w kontekście epoki. Wymieniać można wiele przykładów.
Dziś badacze mają w rękach szereg cyfrowych rozwiązań ułatwiających analizy dawnych opracowań kartograficznych. Daje to wiele znakomitych możliwości, choćby łatwość oceny poprawności geometrycznej mapy, szerokie możliwości porównywania materiałów między sobą, również w wymiarze geostatystycznym, trójwymiarową i mobilną wirtualizację dawnej przestrzeni itp. Rodzi także kilka wyzwań, dotąd nieznanych. Nieskończona precyzja i bazodanowa przejrzystość Systemów Informacji Geograficznej sprawia trudność w zakodowaniu tego, co nieprecyzyjne i niedopowiedziane, a takim materiałem jest dawna mapa. Jej dokładność daleka jest od dzisiejszych standardów, a treść (historyczna i kartograficzna) bywa enigmatyczna, operując pojęciami, które dziś już nie funkcjonują, są niezrozumiałe lub zmieniły znaczenie.
Zespół Historii Kartografii IHN PAN
Naukową instytucją powołaną w Polsce „w celu integracji środowiska naukowego, koordynacji prac badawczych nad historią kartografii, inspirowania nowych badań w tej dziedzinie, organizowania konferencji kartograficznych i publikowania wyników badań” jest Zespół Historii Kartografii przy Instytucie Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk. Od początku swojego istnienia, od 1975 r., Zespół organizuje Ogólnopolskie Konferencje Historyków Kartografii.
Więcej o Zespole znaleźć można na jego stronie (http://www.maphist.waw.pl/) oraz na Facebooku (https://www.facebook.com/zhkihnpan).
Dawne mapy – Konkurs Zespołu Historii Kartografii IHN PAN dla studentów
W 2020 roku Zespół, pragnąc promować badania nad dawną kartografią oraz zachęcać studentów do podejmowania zagadnień z zakresu szeroko rozumianej historii kartografii, zorganizował Konkurs na Nagrodę za prace dyplomowe z zakresu historii kartografii. Patronem Nagrody jest prof. dr hab. Stanisław Alexandrowicz (1931-2015) – wybitny historyk, wieloletni członek i przewodniczący Zespołu.
Konkurs jest przeznaczony dla absolwentów studiów licencjackich, inżynierskich lub magisterskich wszystkich kierunków kształcenia akademickiego. Praca może być obroniona na dowolnym kierunku, jednak jej temat musi dotyczyć historii kartografii lub w zasadniczy sposób wykorzystywać dawne mapy jako materiały źródłowe. Tegoroczna, druga edycja trwa, a prace zgłaszać można do 30 września 2021. Szczegóły konkursu można znaleźć na stronie Zespołu http://www.maphist.waw.pl/nagroda/.
Zwycięzcą zeszłorocznej, pierwszej edycji konkursu został p. mgr Mateusz Palczewski z UMCS w Lublinie, autor pracy o zimnowojennych planach miast, której promotorem była dr hab. Beata Konopska. Zwycięzca otrzymał nagrodę finansową i dyplom, a także miał okazję zaprezentować swoją pracę w trakcie specjalnego seminarium on-line.