Szanowni Państwo,
W tych dniach mija 80 rocznica pierwszego transportu Polaków – więźniów politycznych, jaki Niemcy wysłali z Tarnowa do budowanego przez nich obozu koncentracyjnego Auschwitz. Wśród więźniów, z numerem obozowym 452, znajdował się wybitny geograf młodego pokolenia – Zdzisław Simche.
Urodzony 28 marca 1905 roku w Tarnowie studia geograficzne ukończył na Uniwersytecie Jagiellońskim. Doktorat uzyskał w 1932 r., wykonując pod kierunkiem profesora Jerzego Smoleńskiego rozprawę pt. Tarnów i jego okolica. Przez pewien czas pracował w Instytucie Geograficznym UJ (1924-1928), potem był nauczycielem gimnazjalnym w Tarnowie. Bardzo blisko współpracował z Wiktorem Rudolfem Ormickim. Jego praca doktorska do dziś stanowi wzór monografii geograficznej miasta. Aresztowany przez Niemców w kwietniu 1940 r., został włączony 11 czerwca tego roku do transportu do Auschwitz. Zmarł z wycieńczenia 29 listopada 1940 roku.
Zwracam się do Państwa z gorącą prośbą o uczczenie Jego pamięci, jak też pamięci wszystkich geografów, którzy zginęli w walce z okupantem niemieckim i rosyjskim, zostali zamordowani lub zmarli w latach II wojny światowej.
Część Ich Pamięci!!!
Z wyrazami szacunku,
Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Geograficznego
Prof. Dr hab. Antoni Jackowski
Życiorys
Zdzisław Simche urodził się 28 III 1905 r. w Tarnowie jako syn Eliasza, adwokata oraz Stefani Warenhaupt. W 1922 r. wypisał się z gminy żydowskiej i przyjął chrzest w Kościele rzymskokatolickim. Ukończył Państwowe Gimnazjum im. K. Brodzińskiego w Tarnowie, maturę złożył 4 VI 1923 r. Potem zapisał się na studia geograficzne na Wydziale Filozoficznym UJ (1923/24-1926/27). W dniu 12 V 1931 r. złożył egzamin nauczycielski w Krakowie. Doktorat uzyskał 28 XII 1932 r. na podstawie rozprawy Tarnów i jego okolica. Promotorem był prof. J. Smoleński.
W okresie od 1 X 1924 do 30 IX 1928 pracował jako tzw. siła pomocnicza w Instytucie Geograficznym UJ. Po zakończeniu pracy w Krakowie w 1928 r. starał się o asystenturę na geografii lwowskiej u prof. E. Romera, której nie uzyskał, prawdopodobnie ze względu na swoje żydowskie pochodzenie. Powrócił do Tarnowa, gdzie w r. 1928/29 został nauczycielem kontraktowym geografii III Państwowego Gimnazjum w Tarnowie, a potem – 1929/30-1940 – nauczycielem kontraktowym w I Państwowym Gimnazjum w Tarnowie. W opinii jego wychowanków był znakomitym pedagogiem.
Zdzisław Simche od 1927 r. był redaktorem „Słowa Tarnowskiego”. W 1929 r. był współzałożycielem i pierwszym sekretarzem zarządu Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Tarnowie. W dniu 10 VI 1931 r. założył w Tarnowie Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i został jego pierwszym prezesem. Był również powiatowym delegatem Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Przy jego znaczącym udziale w pobliżu Ciężkowic powstał rezerwat przyrody „Skamieniałe Miasto” (1931).
Zdzisław Simche był bliskim współpracownikiem Wiktora Ormickiego. Jego dorobek wiąże się głównie z geografią miast. Autor studium Tarnów i jego okolica (1930), które zostało wydane z okazji jubileuszu 600-lecia miasta. Praca ta do dziś stanowi wzór monografii geograficznej miasta. O zainteresowaniu nią może świadczyć fakt jej wznowienia w 1993 r. jako reprint przez Muzeum Okręgowe w Tarnowie Często cytowaną publikacją jest też praca O typach planów krajobrazowych miast (1928). Wymienić też wspomnieć o takich publikacjach, jak Pejzaż wsi tarnowskiej (1928), Stary Tarnów (1929), Tarnów dawniej a dziś (1930). Swoje artykuły publikował przede wszystkim w „Przeglądzie Geograficznym”, „Wiadomościach Geograficznych” oraz w „Ziemi”.
Zdzisław Simche był żonaty z nauczycielką Zofią Gągoł, mieli trzech synów: Stefana, Zdzisława, Jerzego.
W IV 1940 r. został aresztowany przez gestapo jako przedstawiciel tarnowskiej inteligencji i uznany za więźnia politycznego. Początkowo został osadzony w tarnowskim więzieniu. Z zachowanych grypsów, jakie słał do żony wynika, że liczył bardzo na zwolnienie. Prosił żonę, aby pisała w tej sprawie listy do gestapo. W grypsach radził też żonie, aby sprzedawała w księgarniach po 15 zł. jego pracę o Tarnowie, a zebrane pieniądze przeznaczyła na działania związane z jego uwolnieniem. We wszystkich grypsach dokładnie instruował żonę, co ma robić w tej sprawie. W jednym z grypsów miał napisać „Szkoda aby autor monografii wyjechał z tego miasta” (cyt. za K. Bańburskim). Niestety podejmowane działania nie przyniosły pozytywnych efektów. W dniu 11 VI 1940 r. został włączony do pierwszego transportu do obozu koncentracyjnego Auschwitz, który dopiero był w fazie organizacji. Otrzymał bardzo niski numer obozowy – 452. Przebywał w Bloku II, z obozu napisał kilka listów do żony.
Zmarł z wycieńczenia 29 XI 1940 r. na placu apelowym. Jego ciało zostało skremowane, a urna z prochami przekazana żonie. Początkowo został pochowany na Starym Cmentarzu w Tarnowie. W 1982 r. urnę przeniesiono do grobowca na cmentarzu komunalnym w Tarnowie-Mościcach.
W 1983 r. jedna z ulic w tarnowskiej dzielnicy Zabłocie otrzymała jego imię. Jego nazwisko znajduje się również na tablicy upamiętniającej poległych podczas wojny nauczycieli i uczniów III Liceum Ogólnokształcącego. Odsłonięto ją w 1989 r.
Literatura
- Bańburski K., Zdzisław Simche (1905-1940), Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, Dział Archiwum, Nr inw. 178826
- Jackowski A., Krzemień K., Sołjan I., red., 2018, Geografowie polscy. Słownik biograficzny, Tom 3, IGiGP UJ, KNG PAN, PTG, Kraków, s. 1483-1484