Katarzyna Leśniewska-Napierała
Marta Nalej
Tomasz Napierała
Często spotykamy się z informacjami, że poszczególne samorządy, przedsiębiorstwa, czy instytucje, lepiej lub gorzej radzą sobie z pozyskaniem pomocowych środków europejskich. Badaniem dysproporcji przestrzennych w pozyskiwaniu wspominanych środków zajmowało się dotąd wielu naukowców czy analityków. Temat, jako niezwykle medialny, stał się również przedmiotem dyskusji dziennikarzy i polityków. Sprawność w pozyskiwaniu środków europejskich przez administrację lokalną czy regionalną może być wykorzystana jako karta przetargowa w wyborach samorządowych. Mało kto jednak podejmuje kwestię oceny efektywności wydatkowania pozyskanych środków. Aby uzupełnić ten brak, w naszych badaniach dysutujemy zależność: fundusze europejskie a przekształcenia przestrzenne Polski.
Z perspektywy geograficznej niezwykle istotnym jest pytanie, jak pozyskane środki europejskie przełożyły się na przekształcenia pokrycia terenu. A prościej: czy fundusze europejskie mają realny wpływ na to jak zmienia się przestrzeń, w której żyjemy? Oczywiście, środki europejskie nie są jedynym czynnikiem oddziałującym na zmiany pokrycia terenu. Nie można ich analizować w oderwaniu od wpływu innych czynników: urbanizacji, czynników środowiskowych, fragmentacji gruntów, dostępności komunikacyjnej, czy procesów demograficznych.
Absorpcja środków europejskich w Polsce pozostaje w ścisłej, przestrzennej zależności z urbanizacją. Wpływ obu czynników na przekształcenia pokrycia terenie w istotny sposób odnotowany został w obszarze rozciągającym się od Pomorza Środkowego po Warmię. Co ciekawe, zdiagnozowany wpływ ma charakter negatywny. Największe przekształcenia pokrycia terenu zdiagnozowano generalnie w obszarach mniej zurbanizowanych, objętych mniejszym wsparciem funduszami europejskimi. Wyjątkiem były zachodnie rubieże województwa pomorskiego. W tym niezwykle peryferyjnym obszarze, relatywnie mniej zaludnionym, gorzej dostępnym z perspektywy transportowej, omawiana relacja miała charakter silnie pozytywny. Można zatem wnioskować, że w najbardziej peryferyjnych obszarach (i tylko w tych obszarach), jakiekolwiek pozytywne zjawiska ludnościowe, gospodarcze, czy jakiekolwiek wsparcie środkami europejskimi, powodują znaczące przekształcenia pokrycia terenu.
Równolegle należy podkreślić ograniczony wpływ środków europejskich na przekształcenia pokrycia terenu w skali ogólnopolskiej. Tym samym, uzasadnionym wydaje się sceptycyzm w ocenie przestrzennej efektywności pomocowych funduszy europejskich, a szerzej w ocenie europejskiej polityki spójności. Nie oznacza to oczywiście, że środki europejskie są czymś złym. Wręcz przeciwnie. Zdecydowanie większej uwagi wymaga jednak kwestia ich efektywnego wykorzystania.
Wszystkich zainteresowanych tematyką zachęcamy do lektury źródłowego artykułu pt. „The Impact of EU Grants Absorption on Land Cover Changes – the Case of Poland„, opublikowanego pod koniec 2019 roku na łamach prestiżowego czasopisma Remote Sensing.